"Ζάκρος" στη Γραμμική Β την πρώτη γραφή του Ευρωπαϊκού πολιτισμού
Στο ανατολικότερο κατοικημένο άκρο της Κρήτης, 35 χιλιόμετρα από τη Σητεία και 7 χιλιόμετρα από την ακτή, βλέποντας κανείς τους άγριους θάμνους και το γκρίζο τοπίο των βουνών, ειδικά το καλοκαίρι, νομίζει ότι η γη είναι άγονη. Σύντομα όμως, ξεπροβάλλει μπροστά του μια όαση. Μέσα στα πυκνά λιόφυτα, περικλειόμενη απο βουνά, βρίσκεται η Ζάκρος. Σχετικά αποκομμένο από τις γύρω περιοχές, το χωριό είναι μια μικρή αγκαλιά της φύσης.
Μέρος του Γεωπάρκου Σητέιας και προστατευόμενη περιοχή του Ευρωπαϊκού Οικολογικού δικτύου Νατούρα 2000, η περιοχή της Ζάκρου, η παράκτια ζώνη, τα όρη δυτικά, ανατολικά και νότια, φιλοξενούν ένα βασίλειο σπάνιας χλωρίδας και πανίδας
με σημεία παλαιοντολογικού ενδιαφέροντος, σημαντικές αρχαιολογικές τοποθεσίες της μινωικής περιόδου και άλλους ιστορικούς οικισμούς.
Υπάρχουν πολλές απόψεις για το πως προήλθε το όνομα της Ζάκρου, το οποίο είναι προελληνικό (μινωικό).
Η αρχαιολογική έρευνα αποκάλυψε συνεχή ανθρώπινη παρουσία από τη Νεολιθική ακόμα εποχή. Ο όρμος της Ζάκρου, είναι ο μικρός παραθαλάσσιος οικισμός της Κάτω Ζάκρου, που απέχει 7 χιλιόμετρα περίπου από το χωριό. Τους δύο οικισμούς ενώνει το Φαράγγι των Νεκρών. Στην Κάτω Ζάκρο, βρίσκεται το Μινωικό Ανάκτορο της Ζάκρου, το τέταρτο σε μέγεθος ανάκτορο της Κρήτης, που πρωτοχτίστηκε το 1900 π. Χ. και ανασκάφηκε σχεδόν 4000 χρόνια μετά, το 1961 απο τον Νικόλαο Πλάτωνα. Το Ανάκτορο με τα παραρτήματα του, έχει συνολική έκταση άνω των 8.000 τ.μ. και υπολογίζεται ότι στο χώρο αυτό υπήρχαν περίπου 300 διαμερίσματα διαφόρων χρήσεων μαζί με τους ορόφους. Περισσότερα για το Ανάκτορο της Ζάκρου.
Fun Fact: Μεταξύ των αρχαιολογικών ευρημάτων, ήταν και ένα κύπελλο γεμάτο με ελιές με διατηρημένο το σάρκωμά τους (!) λόγω της υγρασίας του εδάφους, σε κτιστό πηγάδι της κεντρικής αυλής. Βάσει των ευρημάτων, η περιοχή θεωρείται διοικητικό και λατρευτικό κέντρο αλλά και στρατηγικό σημείο του θρυλικού Μινωικού Στόλου στην Κρήτη.
Το ανάκτορο της Ζάκρου, καθώς βρισκόταν ανατολικά σε σχέση με τα άλλα τρία μεγάλα Μινωικά ανάκτορα, πιθανότατα συντόνιζε τις εμπορικές σχέσεις και διπλωματικές επαφές µε την Κύπρο, τη Συρία, τη Φοινίκη, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Το ανάκτορο βρέθηκε ασύλητο, με πολύ σημαντικά ευρήματα. Σκεύη και έργα τέχνης από πολύτιμα υλικά όπως χαλκό, ελεφαντόδοντο και αλάβαστρο, μας δίνουν στοιχεία σχετικά µε τα προϊόντα που εισάγονταν στο νησί. Μάθε για τους Μινωίτες
Στη Ζάκρο οι κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες είναι ιδανικές για την καλλιέργεια της ελιάς από την αρχαιότητα. Βρίσκεται σε ιδανικό υψόμετρο 200-250 μέτρων από τη θάλασσα και έχει ξηροθερμικό μικροκλίμα με ήπιους χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια. Διαθέτει εξαιρετικό νερό άρδευσης και ύδρευσης, από διάσπαρτες φυσικές πηγές που, επιδρά στη βλάστηση, στην καρποφορία και στην καλή ποιότητα του ελαιοκάρπου. Η περιοχή ήταν πάντα γνωστή για τον πλούτο των πηγαίων υδάτων και τους νερόμυλους της.
Τα ασβεστολιθικά, πλούσιά εδάφη, εξακολουθούν να τρέφουν αιωνόβια και υπερ-αιωνόβια δέντρα που καλλιεργούνται ακόμη και σήμερα. Η γνώση παραγωγής ελαιολάδου ξεκινά από τους Μινωίτες και εμπλουτίζεται αδιάκοπα από τις επόμενες γενεές με την, πλέον, σχεδόν μονοκαλλιέργεια της Κορωνέικης ποικιλίας ελιάς. Πως καλλιεργούμε στη Ζάκρο
Όταν η εξέλιξη, γίνεται πρωτοβουλία και στάση ζωής.
Σε έναν σχετικά απομονωμένο γεωγραφικά χώρο, οι άνθρωποι εδώ κατάλαβαν νωρίς ότι ο τρόπος για να καλυτερεύσουν τη ζωή τους ήταν η ομοψυχία και η συνεργασία. Χαρακτηριστικό της ενότητας αυτής, είναι ότι, το πρώτο σχολικό κτίριο, δημιουργήθηκε με δωρεά οικοπέδου και εθελοντική εργασία των κατοίκων. Με τον ίδιο τρόπο κατασκευάστηκε ο δρόμος για τη Σητεία και τα δίκτυα ύδρευσης και ηλεκτροφωτισμού.
Τα παρακάτω γράφει στο τετράδιο των σημειώσεων του, ο Κωνσταντίνος Μηλιώτης (1895-1986) τότε Πρόεδρος της Κοινότητας Ζάκρου, για την ολοκλήρωση των έργων της ύδρευσης, ηλεκτροφωτισμού και των νέων αμαξωτών δρόμων που διανοίχθηκαν:
«Κι έτσι, με κατανόηση και συνεργασία, με κόπους και ιδρώτα σε διάστημα όχι μεγαλύτερο των τριών ετών, καταφέραμε να αποκτήσει το χωριό φως, νερό και συγκοινωνία. Ο Θεός που μας έδωσε το νερό, μας βοήθησε να συμπληρώσουμε και τα άλλα δύο.» Κ. Μηλιώτης
Ιδρύεται μονοτάξιο Δημοτικό σχολείο σε διδακτήριο μιας αίθουσας με δαπάνες, δωρεά οικοπέδου και εργασία των κατοίκων.
Χτίζεται μεγαλύτερο σχολείο. Οι κάτοικοι εργάζονται αμισθί. Τα μεγαλύτερα παιδιά με το δάσκαλο τους, κουβαλούν υλικά.
Ιδρύεται ο Γαλακτοκομικός Συνεταιρισμός Ζάκρου με εργαστήριο τυροκομίας και τυροκομική Σχολή.
Ιδρύεται ο Ελαιουργικός Πιστωτικός Συνεταιρισμός Ζάκρου. Συντονίζεται συλλογικά η παραγωγή ελαιολάδου.
Ιδρύεται ο φιλανθρωπικός Σύλλογος «Η Μέλισσα» που θα βοηθήσει με κάθε τρόπο απόρους, ασθενείς και στρατιώτες του Β παγκοσμίου πολέμου.
Η Ζάκρος αποκτά αυτοκινητόδρομο με προσωπική εργασία & δαπάνες των κατοίκων. Τα παιδιά συνεισέφεραν με χρήματα θεατρικών παραστάσεων, όπως και οι γύρω συνοικισμοί.
Οι ίδιοι οι Ζακρίτες κουβάλησαν από το λιμάνι τους σωλήνες, για να φτιαχτεί το δίκτυο ύδρευσης.
Το δίκτυο ηλεκτροφωτισμού κατασκευάστηκε και λειτούργησε, από τον Ελαιοκομικό Συνεταιρισμό.
Ξεκινά η ανασκαφή του Μινωικού ανακτόρου από τον Νικόλαο Πλάτωνα.
Οι Ζακρίτες με προσωπική εργασία και δαπάνες, ανήγειραν το κτίσμα του Αγροτικού Ιατρείου Ζάκρου.
Ο τόπος πέρασε πολλές δύσκολες στιγμές και έδωσε το δικό του φόρο αίματος κατά την περίοδο του Β Παγκοσμίου πολέμου. Οι γυναίκες, στάθηκαν φύλακες – άγγελοι στη δύσκολη εκείνη εποχή όπου συλλογικά με τον «Φιλανθρωπικό Σύλλογο Κυριών και Δεσποινίδων: Η Μέλισσα”, πρόσφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες στην τοπική κοινωνία. Βοηθούσαν άπορες οικογένειες και ασθενείς, μάζευαν τρόφιμα, φάρμακα, ρουχισμό και χρήματα, για δημόσια έργα και βοήθεια στον Ελληνικό Στρατό.
Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζάκρου ήταν στην πραγματικότητα το δεύτερο βήμα επιτυχημένης συνεργασίας των κατοίκων. Το έναυσμα της συλλογικής επιχειρηματικής προσπάθειας, είχε δώσει η λειτουργία του Γαλακτοκομικού Συνεταιρισμού Ζάκρου, με την συνεργατική παραγωγή εξαιρετικών γαλακτοκομικών προϊόντων που προέρχονταν απο την κτηνοτροφία αιγών και προβάτων. Η εμπειρία έδειξε πόσο σημαντική είναι η γνώση και η διαρκής βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων. Καρπός αυτού του ζήλου ήταν Τυροκομική Μεταβατική σχολή Ζάκρου.
Η Ζάκρος ήταν μια περιοχή αυτάρκης που η βιοτεχνία ανθούσε για να καλύψει τις ανάγκες των νοικοκυριών. Παράδειγμα είναι η υφαντουργία, με την κατεργασία του μαλλιού, του λιναριού, του λιγοστού βαμβακιού αλλά και του μεταξιού. Οι γυναίκες συντηρούσαν και μετέδιδαν τις γνώσεις της υφαντικής τέχνης από τη μια γενιά στην άλλη, ενώ συνεργάζονταν αρμονικά. Οι κάτοικοι αξιοποιούσαν την δύναμη του νερού ώστε να αλέθουν τα σιτηρά για να φτιάξουν ψωμί, να επεξεργάζονται τα υφαντά και να παράγουν το λάδι τους, στις «φάμπρικες». Στις αρχές του 20ου αιώνα λειτουργούσαν στην Ζάκρο 11 νερόμυλοι που βοηθούσαν και τις γύρω περιοχές.
Πηγή ιστορικών στοιχείων: Βιβλίο "Ζάκρος, στην εσχατιά της Ευρώπης", Γιάννης Γ. Ροδανάκης, 2013, Εκδοτικός Όμιλος ΙΩΝ.
Σήμερα στη Ζάκρο εκτός από τον Αγροτικό Ελαιοκομικό Συνεταιρισμό Ζάκρου, λειτουργεί ο Γυναικείος Αγροτικός- Οικοτεχνικός Συνεταιρισμός «Μελίων», χάρη στο συνεργατικό πνεύμα των γυναικών του χωριού. Ο Μορφωτικός Σύλλογος Ζάκρου που λειτουργεί από το 1981 προάγει την διατήρηση του πολιτισμού, της παράδοσης, των εθίμων και της ιστορίας του χωριού, με ουσιαστικές δράσεις.
Οι νέοι παραμένουν ενωμένοι και ενεργοί. Αρκετοί από αυτούς επιλέγουν να παραμένουν στο χωριό. Είναι ένας τρόπος ζωής που κληρονόμησαν αλλά και τον επέλεξαν. Οι ιστορικές μνήμες και η εμπειρία που άφησε η ικανότητα των ανθρώπων να σκέφτονται το συλλογικό καλό, οδήγησαν στην επιτυχία της Συνεταιριστικής προσπάθειας και στη δημιουργία μιας δεμένης «Πολιτείας».
Η ομόνοια, τους προσφέρει τη χαρά του, να ανήκουν και να κατορθώνουν μαζί, αυτό που φαντάζει ακατόρθωτο για τον έναν.
Μέρος του Παγκόσμιου Γωπάρκου Σητέιας και του δικτύου Νατούρα 2000, το χωριό της Ζάκρου, τα γύρω βουνά, όπως και η παράκτια κάτω Ζάκρος, διαθέτουν φυσικά μονοπάτια με σπάνια χλωρίδα και πανίδα, αρχαιολογικά σημεία, φαράγγια, σπηλιές, πηγές και παραλίες.
Η Ζάκρος έχει άφθονο νερό από τις φυσικές υπόγειες πηγές των γύρω βουνών. Είναι το βρόχινο νερό που αποταμιεύεται στον υδροφόρο ορίζοντα, εξαιρετικής ποιότητας, κατάλληλο τόσο για άρδευση όσο και ύδρευση.
Tο παγκόσμιο Γεωπάρκο Σητέιας, έχει έκταση 517 τετρ. χλµ. και περικλείει την περιοχή της Ζάκρου. Το μοναδικό μικροκλίμα και η γεωγραφική θέση του, έχουν διαμορφώσει ποικίλά οικοσυστήματα και εκατοντάδες «γεωσημεία» σε μια από τις σημαντικότερες, περιβαλλοντικά, περιοχές του κόσμου.
Στη Ζάκρο, καταλήγει για την Κρήτη, το ορειβατικό μονοπάτι μεγάλων αποστάσεων Ε4, που διασχίζει την Ευρώπη από τα Πυρηναία Όρη ως την Ελλάδα και την Κύπρο! Είναι γεμάτο ζωντανούς και εγκαταλελειμμένους οικισμούς, εκκλησάκια, αμπέλια, αρχαιολογικά σημεία, ανεμόμυλους, Ενετικούς πύργους, σπήλαια, παραλίες και φαράγγια!
Το Φαράγγι των νεκρών, η φυσική δίοδος ανάμεσα σε Πάνω και Κάτω Ζάκρο, είναι και μέρος του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Το φαράγγι των Νεκρών, προσφέρεται για πεζοπορία και για αναρρίχησή στα επιβλητικά ασβεστολιθικά του βράχια. Είναι γεμάτο σπάνιο είδη φυτών, απολιθώματα και σπήλαια στα τοιχώματα των βράχων, τα οποία οι Μινωίτες χιλιάδες χρόνια πριν, χρησιμοποιούσαν ως τάφους των νεκρών τους. Εξερεύνησε το Φαράγγι των Νεκρών
Επισκέψου το Μινωικό ανάκτορο που βρέθηκε ασύλητο στην Κάτω Ζάκρο και δες πως ήταν ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα του θρυλικού Μινωικού στόλου στην Κρήτη. Περισσότερα για το Μινωικό ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου
Στην περιοχή του Γεωπάρκου Σητείας υπάρχουν πάνω από 170 σπήλαια. Το σπήλαιο της Συκιάς στην περιοχή Πελεκητά, µε τους εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία στη Νεολιθική εποχή. Θα το βρεις πέντε χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Κάτω Ζάκρου.
Ο δρόμος του νερού έχει χαραχτεί από την ίδια την κίνηση του νερού, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ξεκινά από τη μεγαλύτερη πηγή της Ζάκρου, το Μέσα Μύλο, συναντά το Φαράγγι των Νεκρών και εκβάλλει στη θάλασσα της Κάτω Ζάκρου. Πηγές υπάρχουν επίσης στις θέσεις Βίγλου, Ανεβάλουσα και Παλαίµυλο. Είναι εντυπωσιακό ότι ο ίδιος ο οικισμός έχει κτισθεί ακολουθώντας τη διαδρομή του νερού έχοντας από ψηλά ένα μακρόστενο σχήμα, που μοιάζει με ρυάκι που κατεβαίνει από τους πρόποδες του βουνού. Το δρόμο του νερού ακολούθησε και η ζωή, με κηπούλια, αμπέλια, αρδεύσιμους ελαιώνες και νερόμυλους χτισμένους κατά μήκος του.
Πάνω και Κάτω Ζάκρος, Αδραβάστοι, Αζοκέραµος, Κελλάρια, Κλησίδι, Άγιος Γεώργιος, Σφάκα, Ζίρος, είναι μερικοί από τους οικισμούς κοντά και γύρω από τη Ζάκρο. Καθένας τους, ένας, διαφορετικός κόσμος με την δική του ιστορία και μοναδικά ξεχωριστά χαρακτηριστικά.
Οι επισκέπτες της Ζάκρου την μοιράζονται σαν κοινό μυστικό. Ένα ησυχαστήριο για εκλεκτούς, αξίζει να το επισκεφθείς αν αγαπάς την ουσία. Ο απλός τρόπος ζωής στα δρομάκια του χωριού και την πλατεία, οι περίπατοι στους ελαιώνες και τις πηγές, η εξερεύνηση στα αρχαία ευρήματα, οι ποδηλατοδρομίες στα φυσικά μονοπάτια, οι βουτιές στην κοντινή ακτή της Κάτω Ζάκρου, και οι στιγμές ξεκούρασης μέσα στην αύρα της φύσης, χωρίς τίποτε περιττό, είναι οι θησαυροί που θα ανακαλύψεις.
Η Ζάκρος έχει πιστούς φίλους από όλο τον κόσμο που την προτιμούν για τις διακοπές τους και για το ελαιόλαδο του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζάκρου. Συχνά μοιράζονται τις εμπειρίες τους από την περιοχή και συνομιλούν όλο το χρόνο. Εδώ αναζωογονούνται, μοιράζονται εμπειρίες με τους ντόπιους και γεμίζουν όμορφες εικόνες. Σχεδίασε την επίσκεψη σου στη Ζάκρο
Δες πως ζουν οι άνθρωποι σε ένα παραδοσιακό χωριό της Κρήτης, μέρος ενός ιστορικού κόσμου που παραμένει ολοζώντανος.
