Ευρωστία

Δύο βασικά συμπεράσματα βγάζουμε από τις θεραπευτικές μεθόδους και τις συμβουλές των προγόνων μας. Πρώτον, είτε μέσω της διατροφής, είτε με χρήση σε ιατρικές συνταγές, το ελαιόλαδο κάνει καλό στο ανθρώπινο σώμα. Δεύτερον, δεν είναι όλα τα ελαιόλαδα ίδια. Παρουσιάζουν διαφορετικές ιδιότητες, ανάλογα με το χρόνο της συγκομιδής, αλλά και το είδος του ελαιόδεντρου.

Οι σύγχρονοι επιστήμονες, αναζητώντας φυσικές πρώτες ύλες με θεραπευτικές ιδιότητες που να μπορούν να δοκιμαστούν με ασφάλεια στον άνθρωπο, χωρίς να υπάρχει ανησυχία για την τοξικότητα τους, οδηγήθηκαν μαθηματικά πίσω στα “τροφοφάρμακα” ή "λειτουργικά τρόφιμα". Τα τρόφιμα δηλαδή, που έχουν πράγματι τη δύναμη να τρέφουν, όπως έλεγε ο Ιπποκράτης.

Η ιστορία της Ελλάδος και οι αρχαίες πηγές, που περιέκλειαν μακραίωνη σοφία, πυροδότησαν την σύγχρονη έρευνα για το ελαιόλαδο. Μια έρευνα που κρατάει πάνω από 70 χρόνια και επαληθεύει την αρχαία γνώση, εμπλουτίζοντας την συνεχώς με νέα, συναρπαστικά δεδομένα.

Σύμφωνα με τις σύγχρονες επιστημονικές μελέτες, ιδιαίτερα το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο, ευεργετεί ολόκληρο το σώμα και συμβάλλει στην μακροζωία και τη ζωτικότητα, με αντιφλεγμονώδη, αναλγητικά, αντιοξειδωτικά και νευροπροστατευτικά αποτελέσματα:

• Προστατεύει το καρδιαγγειακό σύστημα και συμβάλλει στην πρόληψη της στεφανιαίας νόσου.
• Συμβάλλει στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, συστολικής και διαστολικής, ελαττώνοντας έτσι τις πιθανότητες εγκεφαλικών επεισοδίων.
• Η αντικατάσταση, των κορεσμένων λιπαρών στη διατροφή (που περιέχονται σε πολλά ζωικά προϊόντα) από ακόρεστα που περιέχει το ελαιόλαδο όπως το ελαϊκό οξύ, βοηθά να διατηρηθούν φυσιολογικά τα συνολικά επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα. Συγκεκριμένα τα ακόρεστα λιπαρά οξέα συμβάλλουν στην μείωση της λιποπρωτεΐνης χαμηλής πυκνότητας ή αλλιώς «κακής» χοληστερόλης (LDL), και την αύξηση της λιποπρωτεΐνης υψηλής πυκνότητας ή αλλιώς «καλής» χοληστερόλης (HDL), η οποία δρα προστατευτικά στα αιμοφόρα αγγεία.
• Ενισχύει την καλή λειτουργία του στομάχου, του ήπατος και του εντέρου, βοηθά την πέψη και διευκολύνει τις εκκρίσεις της χολής.
• Η ελευρωπαΐνη του ελαιολάδου, προωθεί την απελευθέρωση ινσουλίνης ώστε να ρυθμίζονται αποτελεσματικά τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα.
• Με τη συνεργιστική δράση των συστατικών του, το ελαιόλαδο συμβάλει στην αύξηση της ευαισθησίας των κυττάρων στην ινσουλίνη, στην απώλεια βάρους και σπλαχνικού λίπους και συνακόλουθα, στην μείωση του κινδύνου για Μεταβολικό σύνδρομο το οποίο είναι επικίνδυνο γιατί μπορεί να προκαλέσει καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη, υψηλή πίεση και παχυσαρκία.
• Ευνοεί, από την ανάπτυξη του εγκεφάλου, του κεντρικού νευρικού συστήματος και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού, μέχρι την ανάπτυξη των οστών, των μαλλιών και των δοντιών. Διατηρεί την υγεία και την νεότητα της επιδερμίδας.
• Οι πολυφαινόλες και η Βιταμίνη Ε ως φυσικά αντιοξειδωτικά που περιέχονται στο ελαιόλαδο, προστατεύουν από το οξειδωτικό στρες, μια κατάσταση που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες, προϊόντα οξείδωσης, που σε μεγάλη ποσότητα, έχουν συνδεθεί με ασθένειες, καρκίνο και γήρανση του οργανισμού.
• Συμβάλλει στην ανδρική και γυναικεία υγεία, βοηθώντας στην ορμονική ισορροπία.
• Έρευνες υποστηρίζουν την πιθανή θετική συμβολή του ελαιόλαδου και των επιμέρους ουσιών που περιέχει, σε νόσους όπως parkinson και alzheimer, αυτισμός, καρκίνος, λευχαιμία, εγκεφαλικό, ελκώδης κολίτιδα, ρευματοειδής αρθρίτιδα, οστεοπόρωση, διαβήτης και κατάθλιψη.

Fun Fact: Αν έχει λέει τη δύναμη να θρέψει το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο! Τόσο αυτό όσο και ο καρπός από τον οποίο παράγεται, η ίδια η ελιά, είναι γεμάτα αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις πολυφαινόλες όπως, ελαιοκανθάλη, ελαιασίνη, ελευρωπαϊνη και βιοδραστικές ουσίες όπως σκουαλένιο, φλαβονοειδή και λιγνάνες. Παράλληλα, είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, χλωροφύλλη, Βιταμίνη Α, D, Ε και Κ, ασβέστιο, φώσφορο, κάλιο, μαγνήσιο, σίδηρο, ψευδάργυρο, σελήνιο, χαλκό και πολλά ακόμη ιχνοστοιχεία.

«Πόσο λάδι τρώνε, θεέ μου!» αναφώνησε ο Δρ. Ancel Keys, Αμερικανός ειδικός καρδιολόγος σε επίσκεψή του στην Κρήτη, όταν είδε την ποσότητα λαδιού που έβαζαν στη σαλάτα. Ο ίδιος, τέλη της δεκαετίας του '50, μελέτησε συγκριτικά την κατάσταση της υγείας των κατοίκων 7 χωρών με στόχο να ερευνήσει τη σχέση μεταξύ διατροφής και εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Αφορμή για την έρευνα, ήταν τα χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας και καρδιαγγειακών νοσημάτων που είχαν παρατηρηθεί στην περιοχή της Μεσογείου και ειδικά στην Κρήτη. Στη μελέτη συμμετείχαν συνολικά περίπου 13.000 άνδρες, από 16 διαφορετικές περιοχές επτά χωρών, που ήταν οι: Φιλανδία, Ολλανδία, Ιαπωνία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία και Ελλάδα, από την οποία συμμετείχαν οι περιοχές της Κέρκυρας και της Κρήτης.

Αποτέλεσμα της έρευνας, ήταν ότι στην Κρήτη, τα καρδιαγγειακά νοσήματα ήταν σχεδόν άγνωστα και οι νεοπλασματικές ασθένειες κατά πολύ μειωμένες σε σχέση με όλες τις άλλες χώρες. Η παρατήρηση επιβεβαιώνονταν στο χρόνο, καθώς μετά από 20 έτη παρακολούθησης, οι Κρητικοί παρουσίαζαν τα μικρότερα ποσοστά θανάτων από όλες τις αιτίες, ενώ μετά από 25 έτη παρακολούθησης, οι θάνατοι από στεφανιαία νόσο στην Κρήτη ήταν εντυπωσιακά λιγότεροι σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Βόρεια Ευρώπη, αλλά ακόμη και σε σύγκριση με περιοχές της Νότιας Ευρώπης, όπως την Ιταλία, την Γιουγκοσλαβία και την Κέρκυρα (Keys 1970;Keys et al. 1986; Menotti et al. 1990; Menotti et al. 1999). [1, 2]

Ενδιαφέρον: Τα αποτελέσματα της έρευνας των επτά χωρών αλλά και τα στοιχεία διεθνών οργανισμών σχετικά με την καλή υγεία και τις σχεδόν ανύπαρκτες καρδιαγγειακές παθήσεις και συνακόλουθους θανάτους των Κρητικών, παρά το γεγονός ότι κατανάλωναν πολύ μεγαλύτερη ποσότητα λιπαρών (κυρίως με τη μορφή ελαιόλαδου), καταδείκνυαν σχέση μεταξύ διατροφής και καρδιαγγειακής υγείας.

Το Θαύμα της Κρητικής Διατροφής

Αργότερα, ο Γάλλος επιστήμονας Serge Renaud ερεύνησε, από το 1988 μέχρι το 1993, δυο ομάδες ανθρώπων που είχαν υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Η μια ομάδα διατρεφόταν με χαμηλά λιπαρά, σύμφωνα με τις οδηγίες της Aμερικάνικης Καρδιολογικής Εταιρείας και η άλλη, σύμφωνα με τους κανόνες της Κρητικής διατροφής. Τα ποσοστά θνησιμότητας στην πρώτη ομάδα ήταν αυξημένα κατά 70% σε σχέση με την δεύτερη. Έτσι, ο επιστημονικός κόσμος άρχισε να προσέχει το "θαύμα της Κρητικής διατροφής". Γνώρισε την Κρητική Διατροφή.

“Μην ψάχνετε για το χάπι που υποκαθιστά την Κρητική διατροφή. Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο." Serge Renaud, «Le régime santé» (Odile Jacob, Paris, 1998)

Εκτός από την πατροπαράδοτη διατροφή, η βελτιωμένη υγέια των Κρητών αποδόθηκε και στον τρόπο ζωής τους. Η φυσική άσκηση με γεωργικές εργασίες, η εκτόνωση του άγχους με την αλληλοβοήθεια και την συζήτηση, η καλή παρέα, η χαρά της ζωής και το γέλιο με την οικογένεια και τους φίλους, το κοινό καθημερινό τραπέζι, είναι συνήθειες των Κρητικών και όλων των Ελλήνων, που κρατάνε από τα Μινωικά χρόνια. Η κατανάλωση κρασιού είναι μετρημένη, όταν το επιβάλλουν οι περιστάσεις και πάντα με συντροφιά. Το ελαιόλαδο καταναλώνεται άφθονο στα φαγητά και τις σαλάτες ώς το κύριο λιπαρό στοιχείο. Τα ωμά και μαγειρεμένα χόρτα της πλούσιας Κρητικής χλωρίδας, είναι καθημερινή συνήθεια. Σπανίζουν τα ζωικά λίπη και τα σπορέλαια. Ακόμα και στα γλυκά, αλλά και στα τηγανητά, δεν χρησιμοποιείται βούτυρο και ραφιναρισμένα έλαια, παρά μόνο ελαιόλαδο.

Interesting Fact: Με βάση τη Διατροφή της Κρήτης το 1960, ορίστηκε από τους επιστήμονες της υγείας και της διατροφής, το πρότυπο της Μεσογειακής διατροφής.

Σήμερα η επιδημία της κακής διατροφής και της έλλειψης άσκησης, σε μεγάλο βαθμό έχει πλήξει και την Κρήτη, όπως όλο τον κόσμο, αφού οι συνθήκες της ζωής άλλαξαν. Όλα είναι όμως αναστρέψιμα, όταν κάποιος αποφασίσει να ταχθεί στην αναζήτηση της αλήθειας. Πολλοί Έλληνες και ξένοι επισκέπτες, αλλά και νέοι με διατροφική συνείδηση, ενδιαφέρονται ενεργά να γνωρίσουν την Κρητική διατροφή ή και να ενσωματώσουν τις καλές πρακτικές της, στις δικές τους διατροφικές συνήθειες, περισώζοντας αυτήν την παγκόσμια κληρονομιά διατροφικής σοφίας.

Ήξερες ότι: Το ελαιόλαδο είναι η πιο όμοια τροφή με το μητρικό γάλα;

Οι πρόγονοι μας, αγαπούσαν πολύ τον αθλητισμό και τους άρεσε να δοκιμάζουν τα όρια του σωματικού και ψυχικού τους σθένους. Ως μόνο, αυθεντικό και καθαρό καύσιμο των επιδόσεων τους, είχαν την αληθινή τροφή. Γνώριζαν πολύ καλά την σχέση μεταξύ σώματος, μυαλού και τροφής. Οι συνήθειες τους, είναι ένας καλός σύμβουλος ώστε να ανακτήσουμε και σήμερα την υγεία και την ακμή του σώματος μας. Σε αυτές τις αρχαίες συνήθειες, ανατρέχουν και οι σύγχρονοι αθλητές σε όλο τον κόσμο. Συγκεκριμένα το ελαιόλαδο, από τα αρχαία χρόνια, βρισκόταν παντού στη ζωή του αθλητή. Ως τρόφιμο, ως μέσο υγιεινής και καλλωπισμού, ως φάρμακο και ως πολύτιμο βραβείο στους αγώνες.

Fun Fact: Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη, η υγιεινή διατροφή είναι ένα ισχυρό θεραπευτικό μέσο, όμως για βέλτιστα αποτελέσματα, θα πρέπει να συνδυαστεί με κίνηση. Όπως έλεγε: «Η τροφή και η άσκηση, επειδή έχουν αντίθετες ιδιότητες, συμβάλλουν αμοιβαία στην διατήρηση της υγείας» (Ιπποκράτης «Περί Διαίτης»)

Οι αθλητές χρειάζονται μεγάλα αποθέματα ενέργειας. Το ελαιόλαδο την παρέχει σε αφθονία από λιπαρά καλής ποιότητας, κυρίως μονοακόρεστα λιπαρά οξέα με τη μορφή ελαϊκού οξέος, λίγα κορεσμένα και πολυακόρεστα λίπη όπως λινολεϊκό οξύ. Τα λιπαρά αυτά όπως είδαμε, βοηθούν στην εξισορρόπηση των επιπέδων χοληστερόλης και τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, συμβάλλοντας στην υγεία της καρδιάς. Από την άλλη πλευρά, τα κορεσμένα λίπη που προέρχονται κυρίως από ζωικές πηγές, μπορούν να συμβάλουν σε υψηλά επίπεδα χοληστερόλης όπως και τα τρανς λιπαρά, που πρέπει να αποφεύγονται.

Interesting Fact: Η αλκαλικότητα σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, μπορεί να επηρεάσει την απόδοση. Το ελαιόλαδο ανήκει στις τροφές που αλκαλοποιούν τον οργανισμό.

Εύπεπτο λίπος

Ακόμη, ενώ οι λιπαρές τροφές συνήθως χωνεύονται αργά και δύσκολα και μπορούν να προκαλέσουν κράμπες στο στομάχι των αθλητών, το ελαιόλαδο διαφέρει. Είναι το πιο εύπεπτο λίπος, έχει υψηλή ικανότητα απορρόφησης από το έντερο, μειώνει τα γαστρικά υγρά, διευκολύνει τη λειτουργία του πεπτικού συστήματος, της χολής και του εντέρου και δημιουργεί μια διαρκή αίσθηση πληρότητας χωρίς να "βαραίνει". Επιπλέον είναι το ιδανικό λιπαρό για την κάλυψη των ημερήσιων αναγκών σε λίπη, για όσους ακολουθούν κετογενική διατροφή με περιορισμό υδατανθράκων, όπου το σώμα πρέπει να καταναλώνει λίπος, για να χάσει λίπος.

“Το ελαιόλαδο κατά βάση προφέρει ενέργεια, κάτι από το οποίο ποτέ δε θέλουν να ξεμένουν οι αθλητές. Σε σύγκριση με όσους κάνουν καθιστική ζωή οι οποίοι δεν θα έπρεπε να λαμβάνουν πάνω από το 15% των θερμίδων τους από λίπος, οι αθλητές χρειάζονται 20- 30%. Αυτό ισχύει τόσο για τις προπονήσεις αντοχής όσο και υψηλής έντασης. Το λίπος είναι το κύριο καύσιμο του σώματος στις προπονήσεις χαμηλής έντασης και μεγάλης διάρκειας όπως είναι τα τρίαθλα και οι μαραθώνιοι, αλλά είναι εξίσου απαραίτητο για αγωνίσματα υψηλής έντασης. Οι υδατάνθρακες μπορεί να είναι το κύριο καύσιμο για τις δραστηριότητες υψηλής έντασης, αλλά χωρίς το λίπος, η ενέργεια των υδατανθράκων δεν μπορεί να απελευθερωθεί.» Lori Zanteson, Olive Oil Times

Σε έρευνα του 2005, βρέθηκε ότι η ουσία του ελαιολάδου, ελαιοκανθάλη, έχει ισχυρές αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, όμοιες με αυτές της ιβουπροφαίνης, του αναλγητικού που χρησιμοποιείται ευρέως από τους αθλητές. Η ελαιοκανθάλη δρά παρόμοια με την ιβουπροφαίνη, αναστέλλοντας τη δράση των ενζύμων που προκαλούν φλεγμονή άρα και την παραγωγή των χημικών αγγελιοφόρων που προκαλούν πόνο και πρήξιμο. 50g ελαιόλαδο είναι ίσα με 10% μιας δόσης ιβουπροφαίνης. Το ποσοστό αυτό μπορεί να φαίνεται μικρό, όμως η συστηματική κατανάλωση, έχει μακροπροθεσμα οφέλη για τον οργανισμό όπως η μείωση του μυϊκού πόνου, του πόνου των αρθρώσεων και της δυσκαμψίας.

Interesting Fact: Το σώμα ενός αθλητή βρίσκεται σε συνεχή άσκηση και αποθεραπεία. Η συστηματική φλεγμονή που προκαλείται, επηρεάζει την απόδοση. Το ελαιόλαδο έχει αντιφλεγμονώδεις ουσίες, τις πολυφαινόλες, που αντιμετωπίζουν τη φλεγμονή και βοηθούν το σώμα να αναγεννάται πιο δυνατό.

Οι συνήθειες ενός λαού, τα έθιμα και τα ήθη του, το μοναδικό του αποτύπωμα πάνω στη γη, καθορίζεται σημαντικά από τον τόπο που μένει και τις συνήθειες του. Έτσι και στη Μεσόγειο, η ελιά άφησε το άγγιγμα της στην συλλογική συνείδηση των ανθρώπων. Σήμερα οι συνήθειες τους, αντανακλούν την κουλτούρα του ελαιολάδου.

Οι παραδόσεις και οι θρύλοι, θέλουν την Ελιά να κατάγεται από τις χώρες της Μεσογείου, όπου αναπτύχθηκαν μερικοί από τους πιο αρχαίους πολιτισμούς του κόσμου, πράγμα που επιβεβαιώνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα. Σύμφωνα με τις δύο κυριότερες εκδοχές, η καταγωγή της ελιάς, έλκεται είτε από την Μικρά Ασία, τη Συρία, το Ισραήλ και την Παλαιστίνη, είτε από την Αίγυπτο, από όπου και θεωρείται ότι μεταφέρθηκε στην Νότια Κρήτη.

Σύμφωνα με τον Γάλλο ερευνητή Paul Faure, ήταν οι κάτοικοι της Νεολιθικής εποχής στην Κρήτη, που εξημέρωσαν την αγριελιά και την μεταμόρφωσαν στην καλλιεργήσιμη, ήμερη ποικιλία. Ο Π. Αναγνωστόπουλος το 1939, υποστήριξε ότι, σύμφωνα με ευρήματα ανασκαφών, πατρίδα της ελιάς είναι η Κρήτη. Το προβάδισμα των Μινωιτών, στην ελαιοκαλλιέργεια, οφείλονταν στο εύκρατο κλίμα, τη γεωμορφολογία του εδάφους και την ένταση της αγροτικής παραγωγής. Οι αρχαιότερες ενδείξεις ύπαρξης της ελιάς στον Ελλαδικό χώρο δε, προέρχονται από απολιθώματα φύλλων στα νησιά Θήρα (Σαντορίνη) και Νίσυρο, που σύμφωνα με τους Pichler & Friedrich, χρονολογούνται στα 60.000 χρόνια πριν από σήμερα. [4,5]

Fun Fact: Ο Όµηρος διαχωρίζει την άγρια ελιά που την ονοµάζει φυλίη και την ήµερη που αναφέρει σαν ελαίη.

Μινωική Κρήτη

Η καθημερινότητα στην Μινωική Κρήτη, η διατροφή, οι συνήθειες και η οικονομία, κινούνταν όλα γύρω από την καλλιέργεια της ελιάς. Η ελιά, όπως και η ισχυρή ναυτική δραστηριότητα τους, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κυριαρχία των Μινωιτών τόσο στο Αιγαίο, όσο και στην ευρύτερη Μεσόγειο.

Σε πολλές καλλιτεχνικές παραστάσεις από τη νεολιθική εποχή ακόμα, βλέπουμε την ανάγκη των ανθρώπων να έχουν επαφή με τα δέντρα της ελιάς. Τα περιλαμβάνουν σε εμφανίσεις της θεότητας, χορεύουν λατρευτικά δίπλα τους, τα αγγίζουν, σαν να θέλουν να επικοινωνήσουν μαζί τους. Το κλαδί της ελιάς, βρίσκουμε ως ιδεόγραμμα στην Κρητική εικονογραφική γραφή, να συμβολίζει το δέντρο, ή το ελαιόλαδο και να επιβιώνει μέχρι τη Γραμμική Β. Σε τάφους της Μινωικής περιόδου, βρίσκονται κουκούτσια ελιάς, ως πιθανή προσφορά, όπως και περίτεχνα χρυσά φύλλα ελιάς.

Το ελαιόλαδο δεν ήταν μόνο τροφή, αλλά και πηγή φωτός, θεραπείας, καλλωπισμού, υλικό βιοτεχνικής χρήσης και εμπορικό αγαθό. Η ελιά εμπνέει στην τέχνη και στα έθιμα και γίνεται σύμβολο. Το Ιερό δέντρο απεικονίζεται σε σφραγίδες, πήλινα αγγεία, πινακίδες, τοιχογραφίες, κοσμήματα, καθώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την πολυτιμότητα, τη σταθερή δοτικότητα και την ικανότητα της να αναγεννάται πετώντας δροσερούς βλαστούς από τον γέρικο κορμό της κάθε χρόνο. Συμβόλιζε την αθανασία.

Στα παλάτια της Κνωσού και της Φαιστού, βρέθηκαν μεγάλοι αποθηκευτικοί χώροι για γεωργικά προϊόντα, γεμάτοι διακοσμημένα πιθάρια, πιθανόν για την αποθήκευση του ελαιολάδου. Σε πινακίδες της Γραμμικής Β στην Κνωσό, την Πύλο και τις Μυκήνες, βλέπουμε πληροφορίες για τα είδη και τις συναλλαγές που αφορούσαν το ελαιόλαδο όπως για την χρήση του. Παραδείγματος χάριν, σε πινακίδα της γραμμικής Β, έχουν βρεθεί προσφορές ελαιόλαδου από την Κνωσό, σε Ιερά θεοτήτων όπως ∆ίκτη και Αµνισό, για λατρευτικούς σκοπούς και σε πρόσωπα που αποτελούσαν το ιερατείο. Εκτός από τη χρήση του στις τελετές, πιθανολογείται και η θεραπευτική του χρήση, στους ασθενείς που επισκέπτονταν τα ιερά, αναζητώντας ίαση.

Η πίστη στην θεϊκή ευλογία της θεραπείας, με θεραπευτικό μέσο το ελαιόλαδο, επιβιώνει έως τις μέρες μας. Οι πιστοί επαλείφονται για προστασία και ίαση, με λάδι από τα εκκλησιαστικά καντήλια. Η Χριστιανική πίστη, καθώς αναπτύχθηκε στις χώρες της Μεσογείου, ενσωμάτωσε την αρχαία παράδοση στις εκκλησιαστικές τελετές. Το ελαιόλαδο, συνδέθηκε με τα τελετουργικά της ζωής, του θανάτου και της ελπίδας για αναγέννηση.

Από την κλασική Αθήνα στο σήμερα

Ιστορικά, τα ελαιόδεντρα συμβόλιζαν τον πλούτο μιας περιοχής όπως και την δομημένη κοινωνική ζωή. Προκειμένου να οργανώσουν την ελαιοπαραγωγή, οι άνθρωποι θα έπρεπε να περάσουν από τον νομαδικό τρόπο ζωής στην συλλογική ειρηνική διαβίωση, σε έναν τόπο. Η ειρήνη και η ευημερία, ευνόησαν στην συνέχεια την ανάπτυξη πολιτισμού. Στους Αρχαϊκούς χρόνους, ιδιαίτερα στο πολιτισμικό και ελαιοπαραγωγικό κέντρο της εποχής, την Αθήνα, η επίγνωση της ευκαιρίας που κατακτήθηκε με την ελαιοπαραγωγή, είχε ως συνέπεια οι άνθρωποι να εκτιμούν, να σέβονται και να προστατεύουν ακόμα και νομοθετικά, τα πολύτιμα ελαιόδεντρα.

Ενδιαφέρον: Οι Μορίες ελιές της Αθήνας, θεωρούνταν Ιερά δέντρα προερχόμενα από την πρωταρχική ελιά που δώρισε η θεά Αθηνά στην πόλη. Το έλαιόλαδο τους, δίνονταν ως έπαθλο των νικητών στους Παναθηναϊκούς αγώνες. Τα δέντρα αυτά προστατεύονταν με ποινή εξορίας ή θανάτου.

Στα Ρωμαϊκά χρόνια το λάδι και οι ελαιοκομικές γνώσεις, φτάνουν σε όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας. Στο Βυζάντιο, η παραγωγή της Κρήτης μειώνεται κατά πολύ, αλλά η κατανάλωση της αυτοκρατορίας είναι τεράστια. Κατά την Ενετοκρατία, η καλλιέργεια της ελιάς παρά τις διακυμάνσεις της παραγωγής, είναι η κύρια ασχολία του πληθυσμού, με την παρότρυνση των Βενετών εμπόρων, που ωφελούνται από τα έσοδα των κατακτημένων περιοχών. Όπως και στην αρχαία Αθήνα, συχνά λαμβάνονται μέτρα προστασίας των ελαιόδεντρων σε ορισμένες περιοχές, όπως στην Κέρκυρα.

Η ελαιοκαλλιέργεια στην Ελλάδα, συνεχίζεται και αυξάνει κατά την Τουρκοκρατία, τροφοδοτώντας την βιομηχανία σαπουνιού της Ευρώπης που ακμάζει. Στην εθνοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821, χιλιάδες ελαιώνες καταστράφηκαν από τον Τουρκικό στρατό, που ήθελε να αποκόψει τους επαναστατημένους από τα μέσα επιβίωσης τους. Το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος, έθεσε σε προτεραιότητα την ανάκαμψη των ελαιώνων, που σε μικρό διάστημα πολλαπλασιάστηκαν. Σήμερα τα σημαντικότερα ελαιοκομικά κέντρα της χώρας, είναι η Κρήτη, η Πελοπόννησος και η Λέσβος. Η Στερεά Ελλάδα, τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου, η Ήπειρος και η Χαλκιδική, ολοκληρώνουν τον ελαιοκομικό χάρτη της χώρας.

Ενδιαφέρον: Τον 18ο αιώνα, η Ελληνική παραγωγή ελαιολάδου είναι αυξημένη και εξάγεται ως πρώτη ύλη της σαπωνοποιίας, κυρίως στη Μασσαλία που είχε εξελιχθεί σε βιομηχανικό κέντρο παραγωγής σαπουνιού. Έν έτει 1711, 42 (!) πλοία φόρτωσαν λάδι από την Κρήτη με προορισμό την Μασσαλία.

Πιο πολύτιμο από το χρήμα

Ως ένα διατηρήσιμο τρόφιμο, πάντα σε ζήτηση, οι άνθρωποι διαχρονικά χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο, ως σταθερή συναλλακτική αξία. Ένα σπιτικό αισθανόταν ασφάλεια και πληρότητα, όταν το λάδι του ήταν εξασφαλισμένο. Με αυτό αγόραζαν μέχρι και σπίτια ή χωράφια. Έδιναν λάδι ώς ελεημοσύνη στους επαίτες και με το λάδι πλήρωναν τον πλανόδιο έμπορο ή τον παντοπώλη της γειτονιάς τους. Ακόμα, με λάδι, αυγά και κρασί, φίλευαν τα παιδιά όταν έλεγαν τα κάλαντα τα Χριστούγεννα από σπίτι σε σπίτι. Το ανθεκτικό ξύλο της ελιάς, χρησιμοποιήθηκε από τα αρχαία χρόνια στην οικοδομή, στην κατασκευή εργαλείων και οικιακών ειδών. Οι ξυλογλύπτες σήμερα, δημιουργούν από αυτό, σύγχρονα έργα τέχνης. Ο πυρήνας (κουκούτσι) της ελιάς, ήταν ένα υλικό που χρησίμευε ως καύσιμο από τα αρχαία χρόνια.

Το φως της ελπίδας

Το ελαιόλαδο, η κύρια τροφή των ελαιοπαραγωγών περιοχών της Μεσογείου, χρησιμοποιούνταν εκτός από την διατροφή, στην ιατρική και την βιοτεχνία, ιδίως για φωτισμό με λύχνους, στους οποίους προσάρμοζαν φυτίλια. Έτσι το δέντρο απέκτησε άλλον ένα συμβολισμό, αυτό του φωτός, ως την εκπροσώπηση του καλού κι ως μέσο εξαγνισμού. Οι άποικοι όταν μετέβαιναν σε μια νέα αποικία, μετέφεραν μαζί τους φώς από την Πατρίδα.

Στην Κρήτη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ανάβαν το λύχνο μόλις έπαιρνε να νυχτώνει και αποσπέριζαν στο φώς του. Συγγενείς και φίλοι συγκεντρώνονταν για ώρες, σχεδόν καθημερινά, ανάλογα με την εποχή, έτρωγαν, συζητούσαν, αστειευόταν κι έλεγαν ιστορίες που έπαιρναν άλλη διάσταση, χάρη στη φαντασία που ξυπνούσε το απαλό φώς του καιόμενου ελαίου.

Fun fact: Στα Βυζαντινά χρόνια, το λάδι χρησιμοποιούνταν για το φωτισμό ναών, οικιών και μοναστηριών. Συχνά δεν επαρκούσε και η αυτοκρατορία απαγόρευε την εξαγωγή. Μόνο στην Αγία Σοφία έλαμπαν 3000 λύχνοι!

Η ελιά είναι μέχρι σήμερα, σύμβολο ειρήνης. Κλαδί ελιάς κρατούσε το περιστέρι μετά τον Κατακλυσμό του Νώε. Κλαδί ελιάς έφεραν οι αγγελιοφόροι στον πόλεμο, δηλώνοντας τις προθέσεις της άλλης πλευράς για ανακωχή. Στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη, ρίχνουν μερικές σταγόνες από το καντήλι του Αγίου Νικολάου στην φουρτουνιασμένη Θάλασσα και εκείνη γαληνεύει. Το ίδιο κάνουν και οι ναυτικοί που ταξιδεύουν.

Ενδιαφέρον: Δείγμα κοινωνικής αλληλεγγύης των ελαιοκομικών περιοχών ήταν το «ραντολόι». Οι οικογένειες που δεν είχαν ελαιόδεντρα μπορούσαν κατά το εθιμικό δίκαιο, να μαζέψουν τις ελιές που βρισκόταν στο έδαφος μετά τη συγκομιδή. Πολλά παιδιά μέχρι και το 1960, έβγαζαν έτσι χρήματα για να αγοράσουν τα σχολικά τους είδη και άλλα απαραίτητα. Η κουλτούρα της ελιάς ανέδειξε την αδελφοσύνη.

Από τον θεό του ήλιου Ρα στην Αίγυπτο, μέχρι τους ναούς της θεάς Αθηνάς και την εικόνα της Θεοτόκου στην εκκλησία σήμερα, το αναμμένο καντήλι συμβολίζει την επικοινωνία του ανθρώπινου με το θείο και την ελπίδα. Η ελιά θεωρείται δώρο του θεού στον άνθρωπο.

Προσοχή: Το παραπάνω περιεχόμενο έχει ενημερωτικό σκοπό. Πριν χρησιμοποιήσετε οποιαδήποτε συνταγή, ή πριν αλλάξετε τις διατροφικές σας συνήθειες, ζητήστε τη γνώμη του κατάλληλου επαγγελματία υγείας ή διατροφολόγου. Εάν λαμβάνετε φαρμακευτική αγωγή, βεβαιωθείτε ότι δεν υπάρχουν παρενέργειες.

1. Μαρία και Νικος Ψιλάκης «Κρητική Παραδοσιακή Κουζίνα - Το θαύμα της Κρητικής Διατροφής» , Εκδόσεις Καρμάνωρ, Ηράκλειο,1995

2.cretan-nutrition.gr

3. Νίκος και Μαρία Ψιλάκη, Ηλίας Καστανάς «Ο πολιτισμός της Ελιάς - Το Ελαιόλαδο» , Εκδόσεις Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 2003

4. Μεταπτυχιακή Διατριβή "Μελέτη και πρόβλεψη Σταθερότητας φαινολικών συστατικών ελαιολάδου - Ελαιοκανθαλικό οξύ: Νέο προϊόν οξείδωσης ελαιόλαδου". Τσολάκου Αννα, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φαρμακευτικής.

5. Πτυχιακή διατριβή "Η καλλιέργεια της ελιάς από την Μινωική εποχή έως σήμερα" Δέσποινα Απλαδά. Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης, Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής.

6. oliveoiltimes.com

7. Oxidative stress status in elite athletes engaged in different sport disciplines

8. Antioxidants: what role do they play in physical activity and health?

9. Healthline.com

10. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov

11. sciencedirect.com